www-somalia.com

Kitabu cha Kwanza: Urithi wa Makovu

Hadithi: Sura ya 1: Siku Jua Lilipozimika

Jua lilikuwa ahadi. Akiwa na umri wa miaka tisa, Deeqa alilijua hili kama alivyojua sauti ya jina lake. Ilikuwa ahadi ya joto kwenye udongo ulioshindiliwa wa boma lao, ahadi ya kufukuza mijusi hadi mikia yao ikatike, ahadi kwamba dunia ilikuwa pana na angavu na ilikuwa mali yake.

Asubuhi hiyo, hata hivyo, ahadi hiyo ilikuwa na hisia tofauti. Ilikuwa nzito zaidi, muhimu zaidi. Ilionekana kana kwamba jua lilikuwa likimwangazia yeye peke yake. Mama yake, Amina, alimwamsha kabla ya jogoo kuwika, mikono yake ikiwa laini kuliko kawaida, sauti yake ikiwa mgununo wa chini na mtamu. Aliogeshwa oga maalum kwa maji yaliyonukia tawi la mgunga, tambiko ambalo halikuosha tu vumbi la jana, bali lilionekana kufuta utoto wake wenyewe.

Alivishwa guntiino jipya, poromoko la kitambaa cha rangi ya machungwa na dhahabu kinachong'aa ambalo lilihisiwa kuwa la kikubwa isivyo kawaida kwenye ngozi yake. Lilimkwaruza kidogo mabegani, msuguano wa kupendeza na wa maana.

"Leo unakuwa mwanamke, Deeqa wangu," Amina alinong'ona, macho yake yakimetameta kwa nuru ya ajabu na kali ambayo Deeqa aliitafsiri kama fahari tupu. "Leo ni siku ya sherehe."

Sherehe. Neno hilo lilikuwa na ladha ya asali na tende ulimini mwake. Lilimaanisha kukubalika. Lilimaanisha alikuwa mwema. Alijinyoosha, akatanua kifua, na kumfuata mama yake uani, malkia mdogo mwenye taji la jua la kuazima. Wanawake wengine wa boma walikuwa wamekusanyika, sauti zao zikiwa kama mto wa sifa. Waligusa nywele zake, nguo zake mpya, tabasamu zao zikiwa pana na angavu. Kwenye kona ya ua, Deeqa alimwona bibi yake, mwanamke ambaye uso wake ulikuwa ramani nzuri ya mikunjo, akisimamia sufuria lililokuwa likifuka moshi.

Na alimwona mdogo wake, Asha wa miaka minane, akichungulia kutoka nyuma ya mlango, kidole gumba kikiwa mdomoni mwake, macho yake yakiwa yamekodolewa kwa mshangao wa kitoto mbele ya tamasha lile. Deeqa alimpungia mkono kwa ishara ya kifalme, ya kikubwa.

Fahari hiyo ilimbeba hadi kwenye kibanda cha bibi yake. Lakini punde tu alipovuka kizingiti, jua lilizimika.

Hewa ya ndani ilikuwa nzito na ya kukaba, blanketi lililofumwa kwa harufu ya ubani unaowaka, mitishamba iliyochemshwa, na kitu kingine... kitu kikali na baridi, kama jiwe kutoka botoni mwa kisima. Nyuso za kutabasamu za mama yake na shangazi zake zilimfuata ndani, lakini tabasamu hizo hazikufika tena machoni mwao. Zilikuwa barakoa, nyuso zao zikiwa zimejawa na wajibu wa kutisha na mtakatifu.

Katikati ya kibanda alikaa Gudda mzee, mkeketaji wa kijiji. Uso wake ulikuwa na mikunjo mingi kuliko wa bibi yake, lakini hapakuwa na upole wowote, bali mamlaka makubwa, yasiyotingishika. Kando yake, juu ya mkeka mdogo uliochakaa, palikuwa na kitambaa kilichokunjwa. Kitu kilimetameta kutoka ndani yake.

Ladha ya asali ya sherehe iligeuka kuwa majivu mdomoni mwa Deeqa. Ubaridi wa hofu ulipanda kwenye uti wa mgongo wake. Hii haikuwa sherehe. Hiki kilikuwa kitu kingine.

"Mama?" alinong'ona, akigeuka, lakini mikono ya mama yake, ambayo muda mfupi uliopita ilikuwa laini sana, sasa ilikuwa imemkaza mabegani. Wanawake wengine walisogea, miili yao ikiunda ukuta laini usiokwepeka.

"Ni kwa ajili ya usafi wako, mtoto wangu," bibi yake alisema, sauti yake haikuwa tena ile ya kwaruza na ya joto iliyosimulia hadithi, bali wimbo bapa, wa kitambiko. "Ili kukufanya msafi. Ili kukufanya ustahili."

Maneno hayo hayakuwa na maana. Maswali yake yaligeuka kuwa kilio, kisha mayowe alipolazwa juu ya mkeka. Mikono aliyoiamini maisha yake yote, mikono iliyombeba alipoanguka, sasa ilikuwa pingu zilizofunga mwili wake mdogo uliokuwa ukipambana na ardhi. Mayowe yake yalianza, makali na ya kutoboa, lakini yalimezwa na sauti zilizokuwa zikipanda za wanawake, nyimbo zao zikiwa kama wimbi lisilokoma lililogonga hofu yake, na kuizamisha, na kuifuta.

Aligeuza kichwa chake, shavu lake likikwaruzana na mkeka mgumu, na kwa sekunde moja, iliyochoma, aliiona milango. Ndani yake palikuwa na uso wa Asha, si tena wa mshangao, bali barakoa ya hofu, macho yake yakiwa kama vidimbwi viwili vyeusi vinavyoakisi tukio ambalo hakuweza kulielewa lakini alijua, kwa silika ya asili ya mtoto, kwamba lilikuwa ukiukaji.

Kisha yule Gudda akasogea juu yake. Deeqa aliona tena mmeto ule, wembe mdogo uliopindika ulioshikwa kati ya vidole vilivyozoea. Alihisi mguso baridi wa kitu chenye unyevu kati ya miguu yake, na kisha maumivu makali, ya kupofusha, yasiyo na umbo wala sauti. Haukua mkato. Ilikuwa maangamizi. Jua halikuzimika tu angani; lilizimwa katika ulimwengu wote. Dunia yake, mwili wake, utu wake wenyewe, ulipasuliwa vipande viwili kwa mstari mmoja mweupe, unaowaka wa mateso.

Alipozinduka, alijikuta katika ulimwengu wa maumivu ya kupwita. Alikuwa amerudi kwenye kibanda chake, michoro ya kawaida kwenye kuta za majani ikiwa dhihaka ya kikatili ya maisha ya kawaida aliyokuwa amenyang'anywa. Miguu yake ilikuwa imefungwa kwa nguvu kutoka kifundo cha mguu hadi kwenye paja kwa vitambaa, na kumfunga katika gereza la mwili wake mwenyewe. Moto ulikuwa ukiwaka kati ya miguu yake, mateso yasiyokoma, yanayowaka ambayo yalipwita kwa kila mpigo wa moyo wake.

Baadaye, akiwa katika hali ya homa, aliona uso wa mama yake, macho yake yakiwa yamejaa huruma aliyoihisi kama usaliti mwingine. Amina alimpa maji, akampapasa kwenye paji la uso, na kunong'ona kwamba maumivu yangeisha, kwamba alikuwa shujaa, kwamba sasa alikuwa amekamilika.

Lakini Deeqa alijua ukweli. Hakuwa amekamilika. Alikuwa amevunjika. Na katika nafasi ya giza, tulivu ambapo jua lilikuwa, swali moja, baridi lilianza kukua, swali ambalo hakuwahi kuthubutu kuliuliza kwa sauti lakini angelibeba katika mafuta ya mifupa yake kwa maisha yake yote: Kwa nini?

MjMjadala: Sura ya 1 - Anatomia ya Uhalifu

Sehemu ya 1.1: Zaidi ya Utamaduni: Kuuita Uhalifu kwa Jina Lake

Kilichomtokea Deeqa kwenye kile kibanda haikuwa "mila ya kitamaduni." Haikuwa "ibada ya jando," "desturi," wala "utamaduni." Kutumia lugha ya namna hiyo isiyo na upande na ya kitaaluma ni kushiriki katika uwongo. Ni kusafisha kitendo cha kinyama na kukipa uhalali ambacho hakistahili. Tuwe sahihi. Tusiwe na huruma.

Kilichomtokea Deeqa kilikuwa unyanyasaji wa mtoto.
Ilikuwa shambulio la kukusudia lenye kutumia silaha hatari.
Ilikuwa mateso.

Kitendo hicho kinajulikana kitabibu kama "Ukeketaji wa Wanawake" (Female Genital Mutilation - FGM). Shirika la Afya Duniani (WHO) linaelezea kama "taratibu zote zinazohusisha kuondolewa kwa sehemu au viungo vyote vya nje vya uzazi vya mwanamke, au majeraha mengine kwenye viungo vya uzazi vya mwanamke kwa sababu zisizo za kimatibabu." Umegawanywa katika aina nne kuu, kuanzia kuondolewa kwa ngozi ya kisimi (Aina ya I) hadi aina kali zaidi, infibulashoni (Aina ya III), ambayo inahusisha kuondolewa kwa kisimi na mashavu madogo na kisha kushona jeraha na kulifunga—utaratibu uleule ambao Deeqa na wasichana wengi wa Kisomali wanapitia.

Lakini lugha hii ya kitabibu, ingawa ni muhimu, haitoshi. Inashindwa kukamata nia na ukweli wa kisiasa wa kitendo hicho.

FGM ni uhalifu wa mamlaka. Ni kitendo cha makusudi cha ukatili wa kijinsia, kilichoundwa ili kubadilisha mwili wa msichana kabisa ili kudhibiti maisha yake ya baadaye, ujinsia wake, na hadhi yake ya kijamii. Ni mfumo wa utawala wa kiume unaodhihirika katika mwili na damu. Wembe wa Gudda sio tu chombo cha utamaduni; ni chombo cha utaratibu wa kijamii na kisiasa unaodai unyenyekevu wa wanawake kama gharama ya kuingia.

Wakati serikali inashindwa kuwalinda raia wake kutokana na shambulio, inakuwa imepuuza. Inaposhindwa kuwalinda watoto wake kutokana na mateso, inakuwa imefilisika kimaadili. Katiba ya Mpito ya Somalia inaelezea wazi FGM kama "sawa na mateso" na inaikataza, lakini bado mila hii inaendelea kwa karibu asilimia 100 na bila adhabu yoyote. Huku sio kupuuza kisheria. Ni kushindwa vibaya kwa wajibu wa msingi kabisa wa serikali. Kila kilio kinachomezwa na kuta za kibanda ni shtaka dhidi ya serikali ambayo imechagua kugeuza macho, serikali inayothamini kuwaridhisha madalali wa madaraka wa jadi kuliko kulinda uadilifu wa kimwili wa nusu ya idadi ya watu wake.

Kwa hiyo, ni lazima tuanze kwa kuondoa maneno ya kuficha. Mapambano dhidi ya FGM sio majadiliano kati ya tamaduni. Ni mapambano dhidi ya uhalifu. Deeqa hakuwa mshiriki katika utamaduni; alikuwa mwathirika wa shambulio la kinyama, lililotekelezwa na wapendwa wake chini ya shinikizo la kanuni za kijamii za kikatili, na kuidhinishwa na ushirikiano wa kimyakimya wa serikali. Mpaka tutakapouita kwa jina lake halisi, hatuwezi kamwe kutumaini kuuvunja.

Sehemu ya 1.2: Mwili wa Kisiasa: Kwa Nini Mwili Wake?

Kwa nini ulikuwa mwili wa Deeqa, na sio wa kaka yake, ulichaguliwa kwa ajili ya ibada hii ya "utakaso"? Kwa nini mwili wa mwanamke, katika tamaduni nyingi, unakuwa uwanja mkuu wa vita kwa ajili ya heshima, utamaduni, na udhibiti wa kijamii? Kujibu hili ni kuelewa kiini cha kisiasa cha FGM.

Kitendo hicho kina mizizi katika wasiwasi mmoja, wenye nguvu wa kiume: hofu ya ujinsia wa kike usiodhibitiwa.

Katika mfumo uliojengwa juu ya mistari wazi ya urithi wa kiume, uhuru wa kingono wa mwanamke ni tishio la moja kwa moja. Ubaba lazima uwe na uhakika. Ukoo lazima uhakikishwe. Mwili wa mwanamke, kwa hiyo, sio wake; ni mali ya baba yake, mume wake, ukoo wake. Ni chombo ambacho kupitia kwake ukoo wa kiume unaenezwa, na usafi wake lazima utekelezwe kimwili na kikatili.

FGM ni dhihirisho la moja kwa moja na la kutisha zaidi la udhibiti huu. Ni shambulio la pande tatu:

1. Inajaribu kuondoa tamaa: Kwa kuondoa au kuharibu kisimi, kituo kikuu cha raha ya kingono ya kike, mila hii inalenga kupunguza ashiki ya mwanamke. Mantiki ni rahisi na ya kikatili: mwanamke asiyetamani ngono ana uwezekano mdogo wa kuitafuta nje ya majukumu yake ya ndoa. Anafanywa kuwa "mwenye kudhibitika."

2. Inalazimisha uaminifu kupitia maumivu: Ukweli wa kimwili wa FGM, hasa infibulashoni, hufanya tendo la ndoa kuwa kitendo cha maumivu na kigumu, badala ya kuwa cha raha. Hii inatumika kama kizuizi zaidi kwa shughuli zozote za kingono nje ya wajibu wa uzazi.

3. Inatumika kama alama ya umiliki ya hadhara: Kovu ni ushahidi wa kimwili wa kudumu kwamba msichana "ametakaswa" kulingana na sheria za jamii yake. Ni alama ya kufuata, ishara kwamba yeye ni bidhaa inayofaa na isiyo ya kutisha kwa soko la ndoa. Msichana asiyekeketwa, kinyume chake, anaonekana kama "mwitu," hatari, mwili wake na tamaa zake hazijadhibitiwa na kwa hiyo ni hatari kwa utaratibu wa kijamii.

Hii ndiyo sababu justifications kwa ajili ya FGM—kwamba inakuza usafi, kwamba ni takwa la kidini—ni za uwongo dhahiri. Sio juu ya usafi; ni juu ya udhibiti. Sio juu ya Mungu; ni juu ya kuhakikisha kwamba wanaume, na mifumo ya kiume wanayoiunda, wanabaki kuwa waamuzi pekee wa maisha ya mwanamke, mwili wake, na maisha yake ya baadaye.

Kushindwa kwa serikali ya Somalia kukomesha mila hii, kwa hiyo, ni kushindwa kuwatambua wanawake kama raia kamili na huru. Kwa kuruhusu miili yao ikatwe kimfumo ili kutumikia muundo wa kijamii wa kiume, serikali inakubali kimyakimya kwamba mwanamke sio mtu binafsi mwenye haki ya uhuru wa kimwili, bali ni sehemu ya mali ya jamii. Jeraha la Deeqa sio tu jeraha la kibinafsi; ni kovu la kisiasa, alama ya unyenyekevu wake iliyochongwa katika mwili wake kwa idhini ya kimyakimya ya wale wanaopaswa kumlinda.